Atabəy Şəmsəddin Eldəniz
Quldan Atabəyliyə doğru. Qüdrətli Azərbaycan Eldənizlər (Atabəylər ) dövlətinin banisi, böyük diplomat, məşhur sərkərdə Şəmsəddin Eldənizin maraqlı taleyi olmuşdur. Tarixi qaynaqlar Şəmsəddinin gəncliyinin əzab-əziyyət içərisində keçdiyindən xəbər verir. Minbir əziyyətə dözən Eldəniz bədəncə zəif və cılız, görkəmcə xeyli yaraşıqsız olmuşdur. Lakin hünəri, ağlı və cəsarətli olması ilə hamını valeh etmişdir.
Belə rəvayət edirlər ki, qədim el adəti üzrə bir dəfəyə 40 qul alana axırıncını pulsuz verərmişlər. XII əsrin birinci yarısında Dərbəndin qul bazarında bir qul alverçisi 39 qul satmış, sonuncunu isə müftə vermişdir. Həmin axırıncı qul Elddəniz olmuşdur. Qul taciri qulları arabaya doldurub uzaq İraqa sürmüşdür. Hava isti olduğundan tacir gecələr yol gedər, gündüzlər dincələrmiş. Qulların ən kiçiyi və zəifi Eldəniz yolda bir neçə dəfə arabadan yıxılarmış. Hər dəfə də onu qaldırıb arabaya qoyarmışlar. Lakin o, bir dəfə də yıxılanda, artıq ona məhəl qoymamış, araba karvanını sürüb getmişlər. Səhər gözlərini açan Eldənizi dəhşət bürüsə də, özünü ələ almış və axşam çağı karvanı haqlamışdır. Tacir gözlərinə inanmamış, gəncin diribaşlığına, cəsarətinə və özünə inamına heyran qalmışdır.
İraqda Səlcuq sultanının vəziri Sümeyrəmi qulları alarkən Eldənizi bəyənmir və onu almaqdan imtina edir. Lakin Eldənizin kövrəlməsi və yalvarması vəziri yumşaldır. Az keçmir ki, vəzir ismaililər tərəfindən qətlə yetirilir. Onun var-dövləti ilə birlikdə qulları, o cümlədən Eldəniz də sultan Mahmudun ixtiyarına keçir. Sultan Eldənizin qabiliyyətinə, ağıllı olmasını görüb ona rəğbət bəsləyir. Eldəniz at minməkdə, qılınc oynatmaqda, ox atmaqqda tay-tuşlarına nümunə olur. Sultanın əmri ilə Eldənizə ərəb və fars dillərini, ilahiyyatı və digər elmləri öyrədirlər. Çox keçmədən onu sultan mətbəxinin başçısı (əl-xivan salar) təyin edirlər. Bu o dövrə görə çox şərəfli və etimadlı vəzifə hesab olunurdu. Sultan Mahmudu əvəz edən Sultan II Toğrul (1132-1135) Eldənizin sədaqət və səmimiliyinə inanır. Onu şəxsi mühafizə dəstəsinə daxil edir. Bir qədər sonra isə Eldəniz sultanın azyaşlı oğlu Arslan şahın atabəyi (qəyyumu) təyin olunur. Eldəniz həm də sultanın arvadı Möminə xatının dərin rəğbətini qazanır. Onun məsləhəti ilə saray çəkişmələrindən uzaq olaraq tezliklə əmir rütbəsinə yüksəlir. Sultan II Toğrul vəfat etdikdən sonra yerinə qardaşı sultan Məsud (1135-1152) keçir. Sultan Məsud Eldənizi Toğrulun dul qadını Möminə xatınla evləndirir. Həmin qadından Eldənizin iki oğlu, bir qızı olur. Oğlanları Məhəmməd Cahan Pəhləvan və Qızıl Arslan ata şərəfini uca tutan, ata-anaya layiq övladlar kimi böyüyür, onun vuran əli, döyünən ürəyi olurlar.
“Böyük Atabəy”. 1136-cı ildə sultan Məsud Arranı Eldənizə bağışlayaraq ona “Şəmsəddin”, yəni “Dinin günəşi” titulunu verdi. O, Bərdədə yerləşən iqamətgahına gəlir. Tezliklə öz müstəqilliyinə qədəm qoyur. Sonralar bu dövlət onun adı ilə Eldənizlər dövləti adlandırıldı. 1141-ci ildə Səlcuqların Azərbaycan hakimi Qara Sunqurun vəfatından sonra bütün Azərbaycanın idarəçiliyini də ələ keçirdi. Eldənizin yaratdığı yeni dövlətin ərazisi genişləndi, hökmü gücləndi. O, öz əqidəsinə sadiq qalaraq, Azərbaycanda dərin hörmət və ehtiram qazandı.
Təbiətən mülayim, sülhsevər və əmin-amanlığı qoruyan Eldəniz həm də cəsarətli, sözünün sahibi, ciddi, tələbkar bir siyasətçi idi. Sultan Mahmudun vəfatından sonra İraq Səlcuq sultanlığının daxilində siyasi vəziyyət kəskinləşir. Onun varisləri hakimiyyət uğrunda mübarizə başlayır. Hakimiyyət Sultan Məhəmmədin əlinə keçir. O, Şəmsəddin Eldənizi öz hakimiyyəti üçün əsas təhlükə hesab etdiyindən narazı əmirləri öz ətrafına toplayaraq güclü ordu ilə qəflətən Azərbaycana hücum edir. Araz çayı vadisində davam edən bir neçə günlük döyüşdə Eldəniz məğlub olur. O, Azərbaycan hakimliyindən imtina edərək, yalnız Arranın idarəçiliyi ilə kifayətlənməli olur. Bir neçə ildən sonra yenidən bütün Azərbaycan üzərində hakimiyyətini geri qaytarmağa müvəffəq olur. Onun səyi ilə İraq Səlcuq sultanı Sultan Slüeyman II Torğrulun oğlu Arslan şahı taxt-taca qanuni varis elan edir.
1160-cı ildə sultan Süleyman sui-qəsd nəticəsində öldürülür. Arslan şah taxta çıxmalı olur. Bu hakimiyyəti möhkəmləndirmək, eləcə də İraq Səlcuq sultanlığının idarəsini öz əlində saxlamaq üçün Eldəniz 1160-cı ilin noyabrında 20 minlik ordu ilə Həmədana gəlir. Əyanlar, əmirlər və sadə xalq onu ehtiramla qarşılayırlar. Tacqoyma mərasimindən sonra oğulluğu Arslan şahı sultan elan edir. Həmin gündən Şəmsəddin Eldəniz “Böyük Atabəy” adlanır. Onun böyük oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan əmirlərin böyüyü, kiçik oğlu Qızıl Arslan isə ordunun baş komandanı təyin edilir. Hamısı əlbir, dilbir olaraq, bir-birinə arxa dururlar. Eldəniz özünün bütün əmirlərini mühüm dövlət vəzifələrinə təyin etdirir.
Dövlətçiliyimizin böyük təssübkeşi. Atabəy Eldəniz faktik olaraq İraq Səlcuq sultanlığının hökmdarına çevrilir. Bu sultanlığa daxil olan ölkələrin və vilayətlərin hakimləri ona sədaqət andı içirlər. Əslində sultan Arslan şah Eldənizin məsləhəti ilə hərəkət edir, onun fikrlərini həyaia keçirirdi. Eldəniz isə ağıllı, müdrik siyasət yerdir, tabe olmaq istəməyn bütün vilayət hakimlərini itaətə gətirirdi.
Eldəniz ən parlaq qələbəni Həmədan, Rey və Qəzvin döyüşlərində qazanır. Bu qələbələrdən qorxuya düşən əmirlərin çoxu ondan vassal asılılığını qəbul etməli oldular. Eldəniz “nikah diplomatiyası”na da əl atır; barışmaz müxalifətçi Rey hakimi İnancın qızı Qüteybə (bəzi mənbələrdə Qətibə) xatını oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvana alır.
Atabəy Şəmsəddin Eldəniz Cənubi Qafqazdan İran körfəzinədək uzanan geniş torpaqları əhatə edən qüdrətli bir dövlət yaradır. Onun idarəsi altında olan torpaqlar Tiflisdən Məkrana qədər olan əraziləri əhatə edirdi. Azərbaycan, Arran, Cəbəl, Həmədan, Gilan, Mazandaran, İsfahan və Rey də ona tabe idi. Mosul, Kirman, Fars atabəyləri Şirvan, Xuzistan, Hilat və Xnus hakimləri vassal kimi onun adına pul kəsdirirdilər. Eldənizin yaratdığı qüdrətli Azərbaycan türk dövləti-Eldənizlər dövləti çoxminillik dövlətçilik tariximizdə özünəməxsus yer tutur. Talanlardan, aramsız müharibələrdən cana doymuş xalq rahat nəfəs alır, qurub- yaratmaqla məşğul olur. Ölkə çiçəklənir, əkinçilik, ticarət və sənətkarlıq inkişaf edir. Atabəy Eldəniz elm, sənət adamlarına qayğı göstərir, mədəniyyətin inkişafına şərait yaradır.
Şəmsəddin Eldəniz ölkəmizin qərb sərhədləri üçün təhlükə törədən gürcü çarı ilə də haqq-hesab çürütməli olur. Gürcülərin 1161-ci ildə Ani, Dəbil və Gəncə şəhərlərinə dağıdıcı hücumlarına cavab olaraq Eldəniz 1163-cü ildə güclü qoşunla Gürcüstan üzərinə yürüş edir. O, əvvəlcə gürcüləri Dəbildən qovub çıxarır, gürcü çarı III Georgi ağır məğlubiyyətə düçar olur. Həmin yürüşün iştirakçısı olmuş Azərbaycan tarixçi-salnaməçisi yazırdı: “Gürcülər biabırcasına məğlub oldular. Onlardan o qədər qənimət ələ keçirildi ki, sayı-hasabı yox idi. Axurları gümüşdən düzəldilmiş çar tövləsi ələ keçirilmişdi. Çarın gümüşdən tökülmüş iri çənlərb olan çaxır anbarı da tutuldu. Bu çənlərin göndərilməsindən ötrü xüsusi arabalar da lazım gəlirdi. Bunlardan birini Sultana (Arslan şaha-Ə.Q) göndərdilər. Sultana bununla birlikdə həmçinin o vaxt tədavüldə olan 2000 dinar pul da göndərdilər. O, qızıl və gümüşdən düzəldilmiş çənləri Həmadana yolladı ki, adamlar onlardan su içsinlər”.
Bir neçə döyüşdə dalbadal sarsıdıcı məğlubiyyətə uğrayan gürcülər sakitləşdilər. 1175-ci ildə ölkəmizin qərb sərhədlərində vəziyyət sabitləşdi, ərazi bütbövlüyümüz bərpa edildi.
“Rey problemi”nin həlli. Şərq sərhədlərində də vəziyyət sabit deyildi. Nişapur və Rey hakimləri Eldənizlərə itaətdən çıxaraq Xarəzmşahların tərəfinə keçmişdilər. Bu xəbəri eşidən Eldəniz dərhal güclü qoşunla Reyə yürüş edir. Xarəzmşahlarla Əmir İnancın birləşmiş qüvvələri məğlub edilir. Əmir İnanc isə Rey qalasında gizlənərək öz vəzirini Eldənizlə danışıqlar aparmağa göndərir. Eldəniz Rey hakiminin nankorluqlarının dəfələrlə şahidi olmuşdu. İndi dar məqamda yenə hiylə işlətdiyini yaxşı başa düşürdü. O, deyirdi: “Əmir İnancın bizə etdiyi pislikləri mən dəfələrlə bağışladım. Hətta aramızda qohumluq münasibətləri də yaratdım. Ancaq bu harın və qudurmuş əmir mənim elədiklərimə əvəz olaraq həmişə itaətdən çıxmağa cəhd etmiş, düşmənlərimlə birləşmişdir. Bu dəfə ona aman yoxdur”.
Eldənizin qətiyyəti burada da özünü göstərir. O, Əmir İnancla danışıqlardan imtina edərək vəzirə deyir: “Sən hesab edirsən ki, İnanc mənimlə sülh bağlayacaq və sən də onunla Reydə qalacaqsan, Bu heç zaman olmayacaq! Sən iki yoldan birini seçə bilərsən. Ya öz ağanla ölkədə qalmalısan, bu halda hər ikiniz sağ qala bilərsiniz. Ancaq belə olsa, sən ömrünü kaçıbçılıq və mərhumiyyət içində keçirərsən. Ya da mənim tərəfimə keçib, onun məhv edilməsi üçün əlindən gələni əsirgəməməlisən. Rey, İsfahan və Azərbaycan hakimi olan oğlum Cahan Pəhləvanın yanında qalarsan. Əgər bu yolu seçsən mən öz vədlərimi həyata keçirməyə and içib, söz verirəm”. Vəziyyəti belə görən vəzir Eldənizin tərəfinə keçir və İnancı aradan götürür. Beləlilkə, Eldəniz diplomatiyası “Rey problemi”ni də müvəffəqiyyətlə həll edir.
Şəmsəddin Eldəniz mahir siyasətçi, uzaqgörən bir diplomat idi. Onda ağıl və güc birləşmişdi. O, dikbaş və narazı əmirləri, itaətdən boyun qaçırmağa can atan vassal hakimləri mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək üçün onlara vədlər və qiymətli hədiyyələr verməklə öz tərəfinə çəkirdi. Bəzən isə özünün hərbi gücünə arxalanırdı. Onun siyastlə hərbi gücü bacarıqla əlaqələndirməsinin nəticəsi idi ki, həm İraq Səlcuq sultanlığında, həm də Eldənizlər dövlətində daxili vəziyyət sabit idi. Eldənizin dövlət idarəçiliyində ardıcıl və qətiyyətli olması, sultan hakimiyyətinin nüfuzundan bacarıqla istifadə etməsi, tədbirli xarici siyasət yeritməsi bir daha sübut edir ki, Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin yaradıcısı öz dövrünün məşhur siyasi və dövlət xadimi olmuşdur.
Eldəniz öz ömür-gün yoldaşı, müdrik qadın Möminə xatına həmişə sadiq olmuş, onu özünə sirdaş, arxa, dayaq hesab etmişdir. Bəzən oğulluğu Arslan şah onun hədsiz hakimiyyətindən narazı qaldıqda bu qadın öz analıq hüququndan istifadə edərək barışdırıcı rolunda çıxış edir, öz oğlunu atalığına qarşı hörmət və ehtirama dəvət edirdi. Ülvi bir məhəbbətlə sevdiyi bir insanın vəfatı Eldənizi bərk kədərləndirir. Naxçıvanda bu gözəl insana əbədi bir abidə ucaltmağa qərar verir. Lakin Möminə xatının vəfatından iki ay sonra- 1176-cı ildə Şəmsəddin Eldəniz də vəfat edir. Onun yerinə keçən oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan atasının bu arzusunu yerinə yetirir. Görkəmli Azərbaycan memarı Əcəmi Naxçıvani Möminə ana üçün əbədi bir abidə inşa edir. Öz gözəlliyi və bənzərsizliyi ilə bu gün də Azərbaycan memarlığı tarixində şərəfli yer tutan Möminə xatın türbəsi Şəmsəddin Eldənizə və Möminə xatına əbədi məhəbbət abidəsidir.
Eldənizin vəfatından sonra oğlanları Məhəmməd Cahan Pəhləvan və Qızıl Arslan atalarının siyasətini davam etdirir, ölkənin inkişafında xüsusi rol oynayırlar. // tarix.info
г железноводск санаторий отели ялты с бассейном с подогревом
санаторий суставы чайные домики сочи снять квартиру в пятигорске на авито
отдых в михайловском анапа отель на берегу моря с бассейном винегрет хостел
голубая даль геленджик официальный сайт отель колесо смоленск
как проехать в сосновый бор пансионат курортный крым базы отдыха на берегу моря
отель ателика парк отель дорохово официальный сайт сочи отель бридж 4
пансионат русь геленджик санаторий в истре
курорты тверской области отдых и лечение на воде нива ессентуки официальный
гостиницы аша гостиница рент находка официальный сайт гостиница светофор льгов
royal анапа гостевые дома туапсе на берегу моря
кастро казань хостел арбат 42 москва санаторий морской прибой крым отзывы
санаторий в новоульяновске отдыха в крыму санаторий беременным
алтайский край отдых судак форум отель
лечебные санатории россии самые лучшие гаспра отдых соколова пустынь пансионат
санаторий карбышева архыз горнолыжный курорт гостиницы цены корона химки
горячие источники уфа крым санатории с лечением
кисловодск санаторий ржд электроник сочи официальный сайт отели иваново с бассейном и сауной
евпатория крым санатории с лечением цены 2021 адлеркурорт дельфин отель кортъярд марриотт сочи
свердловск курорт официальный сайт отдых в гаграх цены
стоимость номера в гостинице в сочи сосновая роща геленджик цены санаторий по лечению позвоночника
гостиница торжок гостиница гостиный двор новосибирск фгбу ос подмосковье
домбай лучшие отели хостел балашиха недорого
библио глобус кэшбэк по карте мир агентство отдыха актер пансионат сочи
санаторий для похудения в татарстане отель татьяна красная поляна крытые аквапарки краснодарского края
санаторий голден алушта официальный сайт путевка в крым на новый год
отдых с детьми в самарской области карелия отдых отель в судаке с бассейном недорого
гостиница бест бугульма за сколько дней оформляется санаторно курортная карта красная талка геленджик на карте
гостиница алеша попович двор ярославль адлер отель екатерининский квартал
краснодарский край где отдохнуть летом лагерь в кисловодске отели павловска ленинградской области
расписание горный воздух сочи адлер ул павлика морозова 50 родионова 189 24 нижний
санаторий в самаре очищение организма гостиница армения борзя
гостиница астраханская багрипш абхазия фото крым ялта отели с бассейном
снять жилье в ялте возле моря санаторий алушта крым санаторий надежда в анапе 2 корпус фото
отдых в пицунде с детьми гостиница на орджоникидзе
отель демократ спб friends hostel санкт петербург отель европа абхазия гагра фото
санаторий горный крым отзывы словакия гостиница в саратове стоимость номеров гостиницы сестрорецка
санатории звенигорода санаторий мо рф пятигорск
гостиница октябрьская тверь ошале орджоникидзе сочи путевка на двоих
тур выходного дня в санатории тюмени гостиницы орска цены адреса никополи отель абхазия новый афон отзывы
терем у реки поликарп миасс
дом отель нео красноярск официальный сайт санатории в городе горячий ключ санатории в ялте цены на 2021
лучшие отели краснодара с бассейном отель алые паруса феодосия цены 2021 пансионат кабардинка геленджик
база отдыха в донецке ростовской области гостиница новоржев псковская область
отели в поселке романтик архыз с ольгинка отель бридж резорт адлер цены
кмв тур пятигорск официальный сайт санаторий им горького в кисловодске официальный сайт отель гринвуд москва адрес
туры на майские праздники
нарзан кисловодск
отель 4 звезды анапа
куршавель крым
фея 3
санаторий для больных инсультом
абакан гостиница
гостиница часы белорусская
гостиницы в адлере
санаторий красная талка адрес
пансионат ларимар дагомыс
отель анна мария
best cancun vacation packages
[url=https://www.xn--q3caaadvx2ec1dxadez13a9b.com/member.php?action=profile&uid=32868]vacation packages to cancun mexico[/url]
la playa liquor tijuana
cancun luxury resorts all inclusive
cancun best resort
best all inclusive family resorts 2020
luxury resorts cancun all inclusive
top luxury resorts cancun
zona hotelera cancun resorts
luxury cancun resorts
cancun inclusive packages
[url=http://pego.kiev.ua/member.php?u=1672916]what is the best resort in cancun[/url]
mexico cancun hotels all inclusive
cancun package deals all inclusive
top party hotels in cancun
top shelf auto
casino hotel cancun
deals to cancun all inclusive
what are the best all inclusive resorts in cancun
best cancun all inclusives
family vacations cancun
[url=http://alansab.net/forum/member.php?u=822931]all inclusive vacation in cancun[/url]
sweepstakes fanatics
le blanc spa resort cancun
best adults only all inclusive resorts cancun mexico
yucatan all inclusive family resorts
all inclusive adult only resorts in cancun
cancun trip
5 star resort cancun
deals cancun
all inclusive cancun deals
best hotels at cancun mexico
cancun beach party
cheap cancun vacation packages
kid friendly resorts cancun
best cancun resorts for young adults
mexico casino resorts
best hotels in cancun
cancun all-inclusive resorts adults-only
cancun vs dominican republic
best all-inclusive resorts in cancun hotel zone
best all inclusives cancun
luxury resort in cancun
golden designs inc sauna
cheap all inclusive vacations cancun
now cancun riviera reviews
5 star family all inclusive resorts
all-inclusive vacation packages to cancun
hyatt ziva cabo swim up room
cancun mexico all inclusive packages
incancun
luxury resorts in cancun
cancun holiday all inclusive
https://www.plotip.com/domain/cookingclassesgoa.com
nice hotels in cancun mexico
https://imp.world/explore/north-goa-vs-south-goa-a-2022-guide-to-the-two-amazing-sides-of-one-place/
colonial resort cape coral
https://www.mustat.com/cookingclassesgoa.com
hotel in cancun
https://jubasi.com/article/north-goa-vs-south-goa-the-never-ending-dilemma-of-visiting-the-hippest-city-in-2022
F Transfection of let 7b and let 7i significantly enhanced tamoxifen sensitivity of MCF7 Tam in growth medium with 2 indications for tamoxifen Hit the back button on your browser
how much nolvadex for pct NDC Code s 0378 7281 53, 0378 7281 85 Packager Mylan Pharmaceuticals Inc
Macrolides possess potent activity against M cialis from usa pharmacy Relationship between chronic kidney disease and sleep blood pressure in patients with sleep apnea syndrome